در محیط‌های صنعتی، به ویژه صنایعی که با مواد قابل اشتعال سروکار دارند، انتخاب تجهیزات بر‌اساس زون‌بندی مناطق خطرناک انجام می‌شود. این مقاله به معرفی زون‌های ضد انفجار 0، 1 و 2، استانداردهای مرتبط و تجهیزات ضد انفجار مناسب هر زون می‌پردازد.
زون‌بندی مناطق خطرناک
زون‌بندی روشی استاندارد برای طبقه‌بندی مناطق خطرناک بر‌اساس مدت زمان و احتمال حضور گازها، بخارات یا گردوغبار است. هدف از تعیین مناطق یا زونها (Zone) این است که تجهیزات مناسب و ایمن در محیط‌های پرخطر و مستعد انفجار مانند صنایع نفت و گاز، پتروشیمی و … نصب شوند، تا در صورت وقوع حادثه، میزان خسارات مالی و جانی به حداقل برسد.
زون 0 و 1 و 2 چیست؟
معمولا وجود گازهای قابل اشتعال، بخار، مه یا غبار باعث وقوع انفجار می‌شود و میزان آسیبی که می‌زند، به شدت و مدت زمان وقوع جو انفجاری بستگی دارد. طبقه‌بندی مناطق خطرناک به‌عنوان Zone 1، Zone 0 و Zone 2 (برای اتمسفر گاز، بخار و مه) یا Zone 21، Zone 20 و Zone 22 (برای جو گردوغبار)، سطح خطر و میزان آسیب را به‌درستی نشان می‌دهد.
مناطق و گروه‌های مستعد انفجار
مناطق گازی و گردوغبار
- زون 0 (گاز) و 20 (گردوغبار): جو انفجاری بهطور مداوم یا برای مدت طولانی وجود دارد. این مناطق بالاترین سطح خطر را دارند. مثال: داخل مخازن ذخیره‌سازی که مواد قابل اشتعال وجود دارد.
- زون 1 (گاز) و 21 (گردوغبار): احتمال دارد انفجار در شرایط عادی و گاهی اوقات رخ دهد. تجهیزات مورد استفاده در این مناطق باید دارای گواهینامه‌های خاصی مانند ATEX باشند.
- زون 2 (گاز) و 22 (گردوغبار): احتمال انفجار در شرایط عادی کم است و در دوره‌های کوتاه مدت رخ می‌دهد. این مناطق نیاز به تجهیزاتی با حداقل سطح حفاظت دارند.
گروه‌های گاز و گردوغبار
- گروه IIA (گاز)، گروه IIIA (گردوغبار): این دسته شامل گازها و گردوغبار با خطر کمتر است.
- گروه IIB (گاز)، گروه IIIB (گردوغبار): گروهی از گازها و گردوغبار با خطر متوسط در این دسته قرار دارند.
- گروه IIC (گاز)، گروه IIIC (گردوغبار): خطرناک‌ترین گازها و غبار‌ها در این دسته یا گروه قرار می‌گیرند.
استانداردهای مرتبط با زون‌بندی
استاندارد IEC 60079
استانداردی بین‌المللی و در سطح جهانی که شامل قوانین طراحی، ساخت و تست تجهیزات ضد انفجار است.
استاندارد ATEX
استاندارد ATEX (Atmosphere Explosible) مربوط به تجهیزات و سیستم‌هایی است که در محیط‌های مستعد انفجار و پرخطر استفاده می‌شوند. این استاندارد توسط اتحادیه اروپا برای ایمنی تجهیزات در مناطقی که گازها، بخارات یا گردوغبار قابل اشتعال وجود دارند، وضع شده است و شرایط و ضوابط مربوط به ساخت و ارزیابی تجهیزات ایمن را مشخص می‌کند.
استاندارد NEC
استاندارد برق ملی آمریکا (NEC) نیز ضوابطی برای نصب تجهیزات الکتریکی در مناطق پرخطر تعیین کرده است.
تجهیزات مناسب برای زون‌های مختلف
دوربین‌ها و کاورهای ضد انفجار
دوربین‌ها و کاورهای ضد انفجار از مهم‌ترین تجهیزاتی هستند که در صنایع پرخطر برای نظارت و حفظ ایمنی استفاده می‌شوند. این دوربین‌ها با داشتن استانداردهایی مانند ATEX برای نصب در مناطق خطرناک تأیید شده‌اند. بسته‌به شرایط محیطی، می‌توان مدل‌های مختلفی از این دوربین‌ها را برای استفاده در زونها و گروه‌های مختلف انتخاب کرد تا ایمنی محیط را تضمین کنند.
بیشتر بخوانید: دوربین ضد انفجار چیست؟
تجهیزات الکتریکی و جانبی
علاوه‌بر دوربین‌ها و کاورهای ضد انفجار، لازم است که در صنایع پرخطر، سایر تجهیزات مانند سنسورها و دستگاه‌های کنترلی، پروژکتور‌ها و کابل‌ها مطابق با زون موردنظر انتخاب شوند.
- چراغ‌ها و پروژکتور‌های ضد انفجار: این چراغ‌ها برای روشنایی در محیط‌های خطرناک طراحی شده‌اند و از ایجاد جرقه یا آتش‌سوزی جلوگیری می‌کنند.
- کابل‌ها و اتصالات ضد انفجار: این کابل‌ها و اتصالات در برابر شرایط سخت محیطی مقاوم بوده و به جلوگیری از وقوع انفجارها در سیستم‌های الکتریکی کمک می‌کنند.
چگونه دوربین مناسب برای هر زون را انتخاب کنیم؟
در فایل دیتاشیتی که شرکت‌های تولیدکننده ارائه می‌دهند، تمامی مشخصات دوربین ضد انفجار شامل استانداردها، زونها و گروه‌هایی که دوربین را می‌توان در آن‌ها نصب کرد، بهطور کامل ذکر شده است.
بنابراین، برای خرید دوربین ضد انفجار، کافی‌ست مشخصات دوربین‌ها را بررسی کنید و با‌توجه‌به معیار‌های زیر، مدل مناسب را انتخاب کنید.
- زون موردنظر: بررسی کنید که دوربین برای زون 0، 1 یا 2 طراحی شده باشد.
- گواهینامه‌ها: اطمینان حاصل کنید که دوربین دارای استانداردهای لازم است. تجهیزات باید مطابق با استانداردهای بین‌المللی انتخاب شوند تا ایمنی محیط تضمین شود.
- شرایط محیطی: میزان رطوبت، دما و نوع مواد قابل اشتعال در محیط.
نتیجه‌گیری
آگاهی از زونها و گروه‌های خطر، شرط لازم برای انتخاب تجهیزات در محیط‌های صنعتی پرخطر و مستعد انفجار است. با زون‌بندی مناطق خطرناک و استفاده از تجهیزات ضد انفجار استاندارد برای هر زون (0، 1 و 2 برای گاز و گردوغبار)، میزان آسیب و خسارات به حداقل می‌رسد.
Leave a Comment